Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары мен екі мыңыншы жылға дейін Бұрынғы Ақмола қазіргі Астана қаласында жалғыз орыс тілі ғана үстемдік етті. М. Шаханов ағамыздың жанайқайы мен Үкіметтің қазақ тілін дамыту жөніндегі 2000-2010 жылдарға арналған бағдарламасы үлкен серпін беріп осы он жылда Астана қаласында орыс тілі мен қазақ тілі теңесті. Өйткені, оңтүстіктің төрт облысы мен батыстың үш облысында, әсіресе облыс орталықтарында жаппай қазақылану жүрді. Бұл осындағы қазағы бар басқасы бар, тек орыс тілін «мойындаған» мемлекеттік мекемелерде істейтін жандарға психологиялық соққы болып тиді. Олар үдере көшіп солтүстік облыстарға, Астанаға қоныс аударды. Астанада орыстар аз қалғанымен басқа өңірлердегі «орыстанған» қазақтардың шоғыры жиналғандықтан «шалаорыс», «шалақазақ» тілдері өмір сүрді. Қазіргі таңда қазақ тілін дамытудың 2010 – 2020 жылдарға арналған үкіметтің бағдарламасы да орыстанған қазақ пен қазақ тілін мойындағысы келмейтін өзге ұлттарға «жайсыз» тиіп, жылдан – жылға бір тілге яғни қазақ тіліне ауысып бара жатқанымыз сезіледі. Өйткені…
Өйткені біздегі: «Өлсемде қазақ тілін үйренбеймін, орыс тілінде өлемін» деген орыстілді өзге ұлттар мен шалақазақтарға орыс тілінде нан тауып жеу күннен күнге қиындап барады. Баяғы Астананың өзінде сіресіп тұрған орыс тілінің сіресі сөгіліп, амал жоқ, күн көріс үшін қазақ тілін жаттап үйренуге мәжбүр болуда. Амалы таусылған біразы, қазақ тілін үйренуге арланатын орысы, қазағы, басқасы бар Қостанай, Павлодар, Петропавл, Өскемен қалаларына қарай жұмыс ауыстырып ығысып бара жатқанын көріп отырмыз…
Осыдан екі жыл бұрын, Астананы «қазақыландырған» ол кезде Астана қалалық тілдерді дамыту басқармасының бастығы, қазіргі мәжіліс депутаты Оразгүл Асанғазы апайдың пәрменімен Астана қаласының мемлкеттік мекемелері мен мектеп, колледж, жоғарғы оқу орындарын, құқық қорғау мекемелерінің іс-қағаздарының мемлкеттік тілге қаншалықты көшкенін тексергенімізде, төбе шашымыз тік тұрды. Өмір бойы орысша оқыған-тоқыған, қазақ тілін әліпті таяқ деп білмейтін қазақтар мен орыстардың көпшілігі қазақ тілін былай қойып, орыс тілінде іс-қағаздарын сауатты жаза алмайтынына көзім жетті. Етінен өтіп, сүйегіне жетіп, қанына сіңіп кеткен құлдық психология мен надандық жайлаған кейбір қазақтарға орыс тілі не үшін қажет деп ойладым, болса да орыс тілі әлемдік білім, ғылым, жаңа технология тілі емес. Орыс тілінде оқып ешқашан ұялы телефон немесе компьютер ойлап тауып, нарықтық экономиканы меңгере алмайсың. Орыс тілі әлемдік ғылымның, білімнің тілі болса Елбасы ақ тер, көк тер болып «Болашақ» бағдарламасымен шетелге қанша мыңдаған баланы оқытып, миллиондаған теңге төлеп әуре болмас еді. Қазіргі орыс тілі бұдан бір ғасыр бұрынға көркемдігін, құндылығын жоғалтып, анайы көше сөздері ғана халықтың аузында қалды. Сенбесеңіз Ресейлік теледидардағы телесериалдар мен әртүрлі ток шоуларын көріңіз. Оның үстіне қазіргі таңда Мәскеу қаласының өзінде басқа тілдегі шетелдік мектептерден аяқ алып жүргісіз. Орыстардың өзі: «қазіргі орыс тілінде білім, ғылым жоқ» деп балаларын ең соңғы ақшасы қалса да шет елге оқуға жіберіп, өздеріндегі шет тілдегі мектептерге жаппай беріп жатқаны осының дәлелі емес пе? Тұрсын Жұртбай ағамыздың: «Орыс тілі оңтүстікте меңдеп барады» деген сөзін оқып қалдым. Оңтүстікте орыс тілі емес меңдеп бара жатқан, шаласауттылық пен білімсіздік дер едім. Иә, ағамыздың ол айтып жүргені көшедегі жастардың бір-бірімен шалаорысша сөйлегенін естіген. Бұған жастар кінәлі емес, керісінше мектеп, колледж, жоғарғы оқу орындарының басшылары кінәлі. Олардың оқу орындарында тыңғылықты түсіндіру, жастардың көзін жеткізу, ұлтын, тілін, дінін сүюге тәрбиелейтін нақты тәрбие жұмыстары жүргізілмейді. Сондықтан оларды көше тәрбиелеп отыр. Шымкенттің, Алматының, Астананың көшелерінде, орысша сөйлеп жүрген жастардың орысшасы анайы «көше» тілі ғана. Ол тіл оларға білім, ғылым, жаңа технологияны меңгертпейді, керісінше ақымақтанатын, сауатсызданатын тілде шүлдірлеп жүр. Сол орысша «білгіштердің» кез- келгенінен Есениннің, Лермонтовтың өлеңдерінен, Толстойдың немесе Мамин-Сибиряктың шығармаларынан үзінділер келтіріп бер десең ләм демейді. Ең болмаса орыс тілінде, көркемдеп, мақалдап сөйлей де алмайды. Орыс тіліндегі көркем әдеби, ғылыми кітаптарды түсінбейді. Сөз қорлары өте таяз.
Көшенің қыз-жігіттерін айтамыз-ау. Министрліктегілер мен Астана қаласының мекемелерінде де осы сауатсыздық жайлаған. Бұл қашанғы сақталар екен?
Комментариев нет:
Отправить комментарий